در مورد نحوه جفت‌گیری سگها باید گفت که این فرایند شامل چندین مرحله است که از انتخاب جفت مناسب تا انجام جفت‌گیری واقعی ادامه دارد. در ادامه، به تفصیل به هر مرحله و جزئیات آن پرداخته‌ایم:
1. آمادگی سگها برای جفت‌گیری
جفت‌گیری در سگها زمانی اتفاق می‌افتد که سگ ماده وارد دوره‌ی فحلی خود شده باشد. این دوره‌ها بر اساس وضعیت فیزیولوژیکی سگ ماده و سگ نر در هنگام آمادگی برای تولید مثل تنظیم می‌شود.
دوره‌های فحلی سگ ماده
سگ‌های ماده به طور معمول هر شش ماه یکبار وارد دوره‌ی فحلی می‌شوند. این دوره‌ها به طور کلی شامل مراحل زیر هستند:
- پیش فحلی (Proestrus): در این مرحله، سگ ماده ممکن است دچار خونریزی شود و علائم فیزیولوژیکی مانند تورم در ناحیه تناسلی بروز کند. سگ نر نیز به این علائم واکنش نشان می‌دهد و به سگ ماده نزدیک می‌شود. با این حال، سگ ماده در این مرحله آمادگی برای جفت‌گیری ندارد و معمولاً از سگ نر دور می‌شود.
- فحلی (Estrus): در این دوره، سگ ماده آماده جفت‌گیری است. این مرحله در حدود ۵ تا ۱۰ روز طول می‌کشد. در این دوره، تخمک‌ها آزاد می‌شوند و سگ ماده به راحتی از سگ نر استقبال میکند. سگ نر با توجه به تغییرات شیمیایی و بویایی متوجه می‌شود که سگ ماده آماده جفت‌گیری است. در دوره فحلی، سگ‌های نر به شدت به سگ‌های ماده علاقه‌مند می‌شوند و سعی می‌کنند خود را به آنها نزدیک کنند. سگ ماده نیز ممکن است با نشانه‌هایی چون رفتارهایی مانند حرکات خاص دم و بوهای خاص از خود، نشان دهد که آماده جفت‌گیری است. زمانی که سگ نر متوجه می‌شود که ماده آماده جفت‌گیری است، تلاش میکند تا با نزدیک شدن به او و ایجاد ارتباط فیزیکی، خودش را به او معرفی کند. سگ ماده ممکن است ابتدا رفتاری محافظه‌کارانه داشته باشد و تلاش کند از سگ نر دور شود. در این مرحله، سگ نر باید به دقت رفتار سگ ماده را دنبال کند تا مطمئن شود که او آماده جفت‌گیری است.
- پس فحلی (Diestrus): اگر جفت‌گیری موفقیت‌آمیز باشد، سگ ماده وارد این مرحله می‌شود. در این زمان، سطح هورمون‌ها تغییر میکند و بدن سگ ماده به حالت عدم پذیرش جفت‌گیری برمی‌گردد.
- انستروس (Anestrus): این مرحله یک دوره استراحت است که در آن سگ ماده هیچ علائم یا آمادگی برای جفت‌گیری ندارد.
وضعیت سگ نر
سگ‌های نر در تمام طول سال آمادگی جفت‌گیری دارند، ولی فعالیت جنسی آنها در زمان‌های خاصی از سال یا در هنگام مشاهده سگ‌های ماده در دوره فحلی افزایش می‌یابد. سگ‌های نر به شدت تحت تأثیر بوی فرومون‌ها و تغییرات هورمونی سگ‌های ماده قرار می‌گیرند و این حس در جلب توجه سگ ماده نقش حیاتی دارد.
۲. رفتارهای جنسی و جفت‌گیری
هنگامی که سگ ماده آماده جفت‌گیری می‌شود، فرایند جفت‌گیری می‌تواند از نظر رفتاری و فیزیکی پیچیده باشد. این مراحل معمولاً شامل مراحل زیر است:
بازی‌های پیش از جفت‌گیری
سگها در ابتدا رفتارهای خاصی دارند که به آنها کمک میکند تا هماهنگی لازم برای جفت‌گیری برقرار شود. سگ نر با رفتارهایی مانند گرداندن دور سگ ماده یا بوییدن ناحیه تناسلی او، سگ ماده را تحریک میکند.
ترکیب فیزیکی و آغاز جفت‌گیری
هنگامی که سگ ماده آمادگی خود را نشان می‌دهد، سگ نر شروع به جفت‌گیری میکند. در این مرحله، سگ نر تلاش میکند آلت تناسلی خود را در داخل مهبل سگ ماده قرار دهد. سگ ماده معمولاً در این مرحله به طور کامل آماده است و اجازه می‌دهد سگ نر این کار را انجام دهد.
“محرک قفل” یا “Tie”
یکی از ویژگی‌های خاص جفت‌گیری سگها این است که سگها پس از جفت‌گیری معمولاً در یک وضعیت “قفل” یا “محرک قفل” قرار می‌گیرند. در این مرحله، آلت تناسلی سگ نر به دلیل تغییرات فیزیکی در مهبل سگ ماده به طور موقت در آن گیر میکند. این وضعیت می‌تواند چند دقیقه تا چندین دقیقه ادامه یابد و به دلیل افزایش فشار، سگها نمی‌توانند از هم جدا شوند.
در طول این زمان، سگها نمی‌توانند جدا شوند، زیرا ساختار آلت تناسلی سگ نر به طور موقت بزرگتر و قفل‌شده در مهبل سگ ماده قرار می‌گیرد. این وضعیت به نفع فرآیند باروری است زیرا به سگ نر اجازه می‌دهد اسپرم خود را در ناحیه‌ای مناسب‌تر در بدن سگ ماده قرار دهد.
مدت زمانی که سگها در حالت “قفل” یا “گیر” (Tie) قرار می‌گیرند، به طور معمول ۵ تا ۳۰ دقیقه است، اما در برخی موارد ممکن است این مدت تا حدود ۴۵ دقیقه نیز ادامه پیدا کند. این مدت زمان به عوامل مختلفی مانند تجربه سگها، آرامش آنها و شرایط فیزیکی‌شان بستگی دارد.
دلایل مدت زمان قفل بودن:
- ساختار آلت تناسلی سگ نر: در هنگام جفت‌گیری، ناحیه خاصی از آلت تناسلی سگ نر که به نام “bulbus glandis” شناخته می‌شود، متورم می‌شود و باعث می‌شود که آلت تناسلی در داخل مهبل سگ ماده قفل شود.
- واکنش مهبل سگ ماده: عضلات درونی مهبل سگ ماده نیز منقبض می‌شوند و به قفل شدن کمک می‌کنند.
- فرآیند انتقال اسپرم: این قفل شدن زمان لازم برای انتقال اسپرم به رحم سگ ماده را تضمین میکند و شانس باروری را افزایش می‌دهد.
آیا باید در این حالت مداخله کرد؟
خیر، به هیچ وجه نباید در حالت قفل مداخله کرد یا سعی کرد سگها را از هم جدا کرد. تلاش برای جدا کردن سگها در این وضعیت می‌تواند به هر دو سگ آسیب جدی وارد کند، از جمله:
- پاره شدن بافت‌های ناحیه تناسلی
- درد شدید برای سگ نر و ماده
حالت قفل یک فرآیند طبیعی است و سگها پس از اتمام آن، به صورت طبیعی و بدون نیاز به مداخله از یکدیگر جدا می‌شوند.
توصیه در هنگام قفل‌شدن سگها:
- محیط را آرام نگه دارید تا سگها ترسیده یا عصبی نشوند.
- از وارد کردن فشار یا مزاحمت برای جدایی آنها خودداری کنید.
- اگر مدت زمان قفل شدن بیش از ۴۵ دقیقه طول بکشد یا سگها بعد از جدایی علائم ناراحتی شدید نشان دهند، باید با یک دامپزشک مشورت کنید.
جدا شدن و پایان جفت‌گیری
پس از گذشت زمانی مشخص، سگها معمولاً از یکدیگر جدا می‌شوند. این مرحله معمولاً با جدا شدن فیزیکی آلت تناسلی سگ نر از مهبل سگ ماده همراه است.
۳. حاملگی و بارداری
اگر جفت‌گیری موفقیت‌آمیز باشد، تخمک‌های سگ ماده توسط اسپرم سگ نر بارور می‌شوند و بارداری شروع می‌شود. دوره بارداری سگها معمولاً حدود ۶۳ روز طول می‌کشد.
- تخمک‌گذاری: در سگها، تخمک‌گذاری معمولاً پس از جفت‌گیری و ورود اسپرم به بدن سگ ماده انجام می‌شود. این تخمک‌ها به داخل رحم حرکت می‌کنند و در صورتی که اسپرم به آنها برسد، فرآیند باروری آغاز می‌شود.
- تشخیص بارداری: سگها در دوران بارداری علائم فیزیکی خاصی را نشان می‌دهند. برای نمونه، ممکن است اشتهای سگ کاهش یابد یا رفتارهای خاصی مانند افزایش خوابیدن مشاهده شود. در برخی موارد، آزمایش‌های پزشکی مانند سونوگرافی می‌تواند به طور دقیق بارداری را تشخیص دهد.
- رعایت نکات بهداشتی: در دوران بارداری، توجه به تغذیه و سلامت سگ بسیار مهم است. تغذیه مناسب، معاینات پزشکی دوره‌ای و مراقبت از سلامت عمومی سگ ماده باعث می‌شود که بارداری بدون مشکل پیش برود.در طول دوران آبستنی بایستی حتما در سه نوبت به دامپزشک مراجعه کرد تا از سلامت بارداری و سلامت جنینها و مادر مطمئن شد.
۴. زایمان
زمانی که دوره بارداری به پایان می‌رسد، سگ ماده آماده زایمان می‌شود. معمولاً سگها در مکان‌های آرام و امن زایمان می‌کنند و معمولاً بدون دخالت انسان این فرایند را انجام می‌دهند. چکاپ های دوران آبستنی زایمان های غیرطبیعی را تشخیص داده و در صورت لزوم دامپزشک حیوانتان را برای سزارین آماده میکند. سگها معمولاً بین ۴ تا ۱۰ توله به دنیا می‌آورند.
نکات مهم در جفت‌گیری سگها:
- انتخاب جفت مناسب: انتخاب جفت سگ باید بر اساس معیارهای ژنتیکی و سلامت صورت گیرد. از آنجا که سگها در معرض بیماریهای ژنتیکی مختلف قرار دارند، مشاوره با یک دامپزشک و استفاده از آزمایش‌های ژنتیکی برای بررسی احتمال بروز بیماریهای ارثی مهم است.
- بهداشت و مراقبت‌های لازم: رعایت بهداشت جنسی و سلامت عمومی سگها در زمان جفت‌گیری ضروری است. سگ‌های نر و ماده باید از نظر سلامت جنسی بررسی شوند تا احتمال انتقال بیماریهای جنسی به حداقل برسد.
- مسائل اخلاقی: در بسیاری از کشورها و مناطق، قوانین خاصی برای جفت‌گیری سگها وجود دارد. این قوانین ممکن است شامل محدودیت‌های مربوط به جفت‌گیری‌های تصادفی یا بی‌رویه باشد تا از پرورش بی‌رویه و مشکلات رفاهی حیوانات جلوگیری شود.
در مورد سیستم تناسلی سگها و رفتار جنسی آنها همچنین اینجا را بخوانید...
دکتر سیما احسن
دامپزشک کلینیک آدورینا
بورد تخصصی بیماریهای داخلی حیوانات خانگی
اینترنشیپ دامپزشکی حیات وحش از آفریقای مرکزی، مالاوی
دیدگاه خود را بنویسید